PŁACA
1. kategoria ekonomiczna; w swojej realnej wartości p.m. wiąże się z minimum egzystencji, w wartości nominalnej pieniężnej zależy ponadto od aktualnego poziomu cen dóbr i usług wchodzących w skład tego minimum; 2. wielkość prawno ekonomiczna oznaczająca prawnie ustalony, najniższy dopuszczalny poziom wynagrodzenia pieniężnego za pracę najemną; najczęściej p.m. ustalana Jest przez odpowiednie organa administracji państwowej, ustawodawcze lub specjalne komisje powołane przez państwo. W zależności od bogactwa kraju, ustroju społecznego aktualnej polityki gospodarczej wysokość p.m. Jako kategorii prawnej Jest bardziej lub mniej oddalona od fizjologicznego minimum egzystencji. P.m. określa się w postaci stawki lub minimalnego zarobku za pracę w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy; jej działanie może ograniczać się do poszczególnych dziedzin pracy lub obejmować całą gospodarkę narodową. W przypadku szerokiego, często ogólnonarodowego zastosowania p.m. ustala się na Jednolitym poziomie, różnicuje wg stref związanych z niejednakowym poziomem kosztów utrzymania, gałęzi produkcji, a nawet podstawowych szczebli kwalifikacyjnych. P.m. stanowi wyłączne, prawne minimum lub element pomocniczy przy zawieraniu umów o pracę, tj. granicę, poniżej której nie można ustalać stawek w umowach zbiorowych i indywidualnych.W ustroju kapitalistycznym poziom p.m. stanowi do dzisiaj przedmiot ostrej walki klasowej. W początkowym okresie istniała praktyka ustalania płac maksymalnych równoległa do wydłużania dnia roboczego. Dopiero w końcu XIX w. proletariat zorganizowany w związkach zawodowych po osiągnięciu regulacji czasu trwania dnia roboczego podjął walkę o regulację płac i wprowadzenie, zwłaszcza w gałęziach charakteryzujących się najwyższym stopniem wyzysku, p.m. jako nieprzekraczalnego minimum ustalanego na podstawie faktycznych kosztów utrzymania. Toczyła się ona latami, przynosząc przez długi okres tylko niewielkie rezultaty. Po raz pierwszy p.m. wprowadzono w Nowej Zelandii w 1894. W kraju tak bogatym, Jak USA, pierwsze ustawy o p.m. i to dotyczące tylko kobiet i młodzieży wydano dla 15 stanów dopiero w 1912 i 1913. Powszechne wprowadzenie p.m. przypada na okres międzywojenny. Obecnie ten element polityki płac stosowany Jest na całym niemal świecie, także w krajach słabo rozwiniętych. Nadal pozostaje jednak aktualna walka pracowników najemnych o konkretny poziom p.m., niejednokrotnie nie tylko nie podwyższany w miarę powszechnego wzrostu wydajności pracy, ale obniżany w swojej realnej wartości przez wzrost kosztów utrzymania. Dlatego w krajach prowadzących politykę inflacyjną można zaobserwować okresowe podwyższanie ustawowej p.m. pod naciskiem żądań mas pracujących. W gospodarce socjalistycznej ogólnonarodowa p.m. ustalana ustawowo ma mniejsze znaczenie niż w gospodarce kapitalistycznej względu na silnie scentralizowaną pou. tykę plac, regulującą wszelkie poziomy wynagrodzeń, nie tylko minimalne. Tym niemniej w latach 1956—57 wprowadzono we wszystkich krajach socjalistycznych ustawowe, powszechnie obowiązujące w danym kraju p.m. w formie minimalnego zarobku. Podlega on okresowym podwyżkom w ślad za wzrostem przeciętnego poziomu płac i pod wpływem wzrostu kosztów utrzymania, przy czym ma zagwarantowane szybsze długookresowe tempo wzrostu niż płace przeciętne pieniężna forma płacy roboczej, suma pieniężnego wynagrodzenia za pracę. P.n. występuje Jako pośrednie ogniwo w podziale dochodu narodowego 1Indywidualnego funduszu spożycia, określa bowiem tylko udział pracowników w globalnej sumie dochodów pieniężnych. Dopiero w powiązaniu z poziomem i strukturą cen dóbr i usług konsumpcyjnych dokonuje się realny podział funduszu spożycia indywidualnego i funduszu płac przy Jednoczesnym przekształceniu p.n. w płacę realną. P.n. odgrywa przeto dość ograniczoną rolę Jako wskaźnik podziału i kształtowania się sytuacji pracowników, a zwłaszcza jej zmienności w czasie. Znaczenie p.n. dla gospodarki narodowej jako całości, dla przedsiębiorstw oraz pracowników Jest Jednak dość istotne; stanowiąc ważny element składowy siły nabywczej ludności wpływa ona na utrzymanie równowagi na rynku i stabilizację poziomu cen. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa i plac jako kosztu wytwarzania ważny Jest także poziom p.n., niezależnie od wartości realnej, jaką sobą reprezentuje. Wzrastający poziom p.n. i kosztów robocizny nie skompensowany odpowiednim wzrostem wydajności pracy bądź polepszeniem innych jej wskaźników powoduje zmniejszenie zysków przedsiębiorstwa, dlatego przywiązuje ono dużą wagę do poziomu p.n. przeciwstawiając się ich podwyższaniu lub zwiększając wraz z podwyżką płac wymagania wobec pracowników. W warunkach monopolistycznych wszelkie podwyżki p.n. nie skompensowane obniżką innych elementów Kosztów produkcji np. w czasie inflacji wywołują próby przerzucenia ciężaru tych podwyżek na konsumentów przez ubieganie się przedsiębiorstw0 podwyżki cen produkowanych przez nie wyrobów spirali płac i cen teoria. Praktyka dowodzi, że p.n., mimo swej połowicznej roli w podziale, ma wielką wagę także dla pracowników, Jakkolwiek ostatecznym ich celem Jest zaspokajanie potrzeb, a nie gromadzenie dochodów pieniężnych. Zmiany poziomu p.n. są szybciej i silniej odczuwane niż zmiany płacy realnej, stanowią główny przedmiot postulatów pracowników i działają jako bezpośredni bodziec materialnego zainteresowania pracą. Dzięki temu, a także dzięki swojej elastyczności i podzielności, p.n. stanowi podstawowe narzędzie polityki gospodarczej w dziedzinie pracy i płacy; pozwala ono indywidualizować tę politykę, stosunkowo łatwo 1 precyzyjnie różnicować wynagrodzenie w czasie i przestrzeni. suma dóbr i usług konsumpcyjnych tzw. płacowych, czyli nabywanych zwykle za płace, którą można zakupić przy danej wysokości płacy nominalnej. Poziom p.r. zmienia się wprost proporcjonalnie do wysokości płacy nominalnej i odwrotnie proporcjonalnie do wysokości kosztów utrzymania. Koszty utrzymania zmieniają się natomiast pod wpływem zmian struktury spożycia, wydajności pracy w dziedzinie produkcji dóbr konsumpcyjnych, określającej ich wartość, oraz wzajemnego stosunku podaży tych dóbr1 popytu na nie, odchylającego aktualne ceny dóbr konsumpcyjnych od ich wartości, a także od aktywnej polityki cen prowadzonej przez organizacje gospodarcze lub państwo. Oznacza to w znacznym stopniu niezależne kształtowanie slę wielkości płac nominalnych i realnych, a w konsekwencji różną ich dynamikę, zwłaszcza na skutek procesów żywiołowych lub w rezultacie świadomej polityki. Wzrost płac nominalnych pociąga za sobą równie szybki wzrost p.r., pod warunkiem niezmiennej wysokości kosztów utrzymania. Często jednak wzrostowi płac nominalnych występującemu w okresie szybkiego rozwoju gospodarczego, gwałtownych przemian strukturalnych czy inflacji, towarzyszy zwyżka kosztów utrzymania osłabiająca tempo wzrostu p.r., a nawet prowadząca do ich spadku; podobnie poważne zmiany w poziomie p.r. mogą nastąpić przy nienaruszonym poziomie i strukturze płac nominalnych. W gospodarce kapitalistycznej rozbieżność dynamiki płac nominalnych i realnych stanowi dodatkowe ogniwo międzyklasowego podziału dochodu narodowego. Dla gospodarki socjalistycznej Jest to element wielostronnej polityki gospodarczej: kształtowanie poziomu, a zwłaszcza struktury płac nominalnych, Jest wyrazem polityki płac i stanowi narzędzie polityki państwa w dziedzinie zatrudnienia, uwzględniającej prawo podziału wg pracy, preferencje państwa dotyczące podaży pracy, Jej rozmieszczenia czy struktury kwalifikacyjnej. Przez zmiany poziomu i struktury cen dóbr i usług konsumpcyjnych państwo socjalistyczne reguluje ogólną stopę konsumpcji uwarunkowaną poziomem wydajności pracy społecznej oraz wyraża preferencje co do asortymentowej struktury konsumpcji, a także podziału funduszu konsumpcji indywidualnej między poszczególne klasy i grupy społeczne. Zmiany płac nominalnych stanowią bardziej bezpośrednią metodę regulowania p.r. niż operowanie cenami; rewizje cen powodują bowiem szersze skutki zmieniając nie tylko p.r., ale 1 inne realne dochody. Dlatego państwo socjalistyczne na ogół kształtuje p.r. przez płace nominalne wówczas, gdy chodzi o objęcie zmianami tylko pracowników lub poszczególne ich grupy, natomiast zmiany p.r. przez politykę cen przypadają na okresy powszechniejszego regulowania spożycia. ustrój polityczny, w którym władza państwowa skupia się w rękach najbogatszej części klas posiadających; w epoce imperializmu występuje pod postacią panowania oligarchii finansowej (np. we Francji władza gospodarcza i polityczna skupia się w rękach „100 rodzin”, w USA decydujący wpływ na zajmowanie stanowisk w aparacie państwowym i kierunek polityki rządu wywiera 10 wielkich rodów bankierskich). Pojęciem p. określa się także najbogatszą część klas posiadających, niezależnie od roli. Jaką odgrywa ona w życiu politycznym PLONY, wyrażona w Jednostkach naturalnych q, kg wielkość zbioru z Jednostki powierzchni zasiewów (ha); p. szacowane są kilkakrotnie w ciągu roku. W czasie wegetacji ocena stanu zasiewów wyrażana Jest w stopniach kwalifikacyjnych, p. 10 ważniejszych ziemiopłodów (pszenica, żyto, Jęczmień, owies,kukurydza, rzepak, len, ziemniaki, buraki cukrowe, siano łąkowe szacuje Państwowa Inspekcja Plonów GUS na podstawie informacji własnego aparatu (inspektorów wojewódzkich i rzeczoznawców oraz informatorów w powiecie oraz sieci korespondentów rolnych. Szacunek p. dokonywany Jest trzykrotnie: na początku lipca, września i listopada. Aparat PIP szacuje p. wszystkich użytkowników gospodarstwa Indywidualne, spółdzielnie produkcyjne i państwowe gospodarstwa rolne, natomiast korespondenci rolni — tylko p. w gospodarstwach indywidualnych. Szacunki tych ostatnich obejmują ok. 30 ziemiopłodów. P. drzew owocowych 1 upraw warzywnych szacowane są przez specjalną sieć PIP. Szacunki p. w gospodarstwach chłopskich dokonywane są z reguły metodą badania niewyczerpującego. w gospodarstwach uspołecznionych p. określane są na podstawie dokumentacji pierwotnej.