PIENIĘŻNY SYSTEM

PIENIĘŻNY SYSTEM

Ogół norm prawnych ustalają­cych: 1. jednostkę pieniężną monetar­ną, podstawową pomocniczą; 2. Jej wartość; 3. sposób zabezpieczenia; 4. spo­sób emisji; 5. moc zwalniania od zobo­wiązań; 6. zakres cyrkulacji; 7. wymie­nialność na waluty obce. W warunkachwspółczesnej gospodarki kapitalistycznej występują różnorodne systemy pieniężne w poszczególnych krajach; różnorodność ta sprowadza się nie tylko do różnic zewnętrznych, ale przede wszystkim do sposobu funkcjonowania danego systemu monetarnego; przejawiają się one głów­nie w zakresie sposobu emisji, zabezpie­czenia i wymienialności walut. Określenie Jednostki monetarnej w sys­temie pieniężnym obejmuje ustalenie nazwy jednostki podstawowej np. dolar USA, angielski funt szterling oraz jed­nostek pomocniczych, najczęściej ułam­ków jednostki podstawowej, wprowadza­nych dla ułatwienia drobniejszych roz­liczeń np. cent w USA jako 10 szylingów Wielkiej Brytanii Jako Vi fun­ta i pens jako Vit szylinga, a po refor­mie z 15II1971 1 pens Jako Vim funta Niekiedy w systemie pieniężnym jakiegoś kraju istnieją zwyczajowo ustalone Jed­nostki, które nie mają nawet odpowied­nika w znakach pieniężnych; tak np. w W. Brytanii Jednostką taką była gwinea, będąca równowartością 21 szylingów. Po­za określeniem Jednostki monetarnej podstawowej i jednostek pomocniczych, system pieniężny zawiera postanowienia co do będących w obiegu znaków pie­niężnych odcinków biletów bankowych oraz wartości nominalnej monet. Określenie wartości jednostki monetar­nej następuje najczęściej przez ustale­nie parytetu złota lub Innego kruszcu. Zagadnienie zabezpieczenia pieniądza łą­czy się ze sposobem jego emisji; Jeżeli w obiegu znajduje się pieniądz kruszco­wy monety, których wartość nominalna odpowiada zawartości czystego kruszcu, problem zabezpieczenia pieniądza nie istnieje. Siła nabywcza jednostki mone­tarnej w tych warunkach zmienia się od­powiednio do zmian wartości towarów i samego kruszcu. Problem zabezpiecze­nia pieniądza pojawia się przy systemie pieniężnym opartym na cyrkulacji zna­ków pieniężnych: biletów bankowych, biletów skarbowych pieniądza zdaw­kowego.Bilet bankowy banknot jest zobowiąza­niem bankiera, wydanym na okaziciela, w którym bankier zobowiązuje się wy­płacić w każdym terminie wskazaną su­mę w złocie czy innym kruszcu, stano­wiącym podstawę danego systemu pie­niężnego. Jeżeli występuje obieg bank­notów wymienialnych, zabezpieczeniem pieniądza jest zapas złota innego krusz­cu, pozostający w posiadaniu banku emisyjnego. Pełne zabezpieczenie zapa­sami złota obiegu banknotów istniało np. w Anglii aż do wybuchu I wojny światowej oraz w USA do 1933. Wcześnie jednak zauważono, że do zapewnienia wymienialności banknotów na kruszec nie trzeba mieć zapasów kruszcu odpo­wiadającego kwocie emisji: obieg bank­notów nigdy nie może być zlikwidowany całkowicie i nie należy wobec tego prze­widywać, że wszystkie banknoty zostaną przedstawione do wymiany, a wobec tego można dla części emisji banknotów nie przewidywać zabezpieczenia w złocie. Np. w Anglii ustawa z 1844 przewidywa­ła, że emisja banknotów do kwoty 14 min funtów szterlingów nie wymaga kruszcowego zabezpieczenia, natomiast cała nadwyżka emisji ponad tę kwotę wymaga pełnego zabezpieczenia w zło­cie. Kontyngent emisji fiducjarnej bez zabezpieczenia kruszcowego został pod­wyższony po I wojnie światowej do 260 min funtów szterlingów. Możliwość do­konywania emisji banknotów bez zabez­pieczenia kruszcowego stała się przyczy­ną ograniczania ustawowego prawa emi­sji tylko do niektórych banków oraz ustawowego ograniczania rozmiarów emi­sji fiducjarnej; to ostatnie ograniczenie może być zrealizowane albo przez usta­lenie kontyngentu emisji bez pokrycia jak w Anglii, albo przez ustalenie pro­centowego pokrycia całej emisji bankno­tów zapasami złota np. w USA, we Francji, albo wreszcie przez progresyw­ne opodatkowanie emisji przekraczają­cej ustalony kontyngent. Kruszec stanowi tak długo zabezpiecze­nie banknotów, Jak długo banknoty są wymienialne na kruszec. We współczes­nych rozwiniętych ekonomicznie krajach kapitalistycznych nie występuje ani obieg kruszcowy, ani obieg wymienial­nych banknotów. Obiegające bilety ban­kowe mają tam w istocie rzeczy charak­ter pieniądza papierowego bez zabezpie­czenia; utrzymanie ich siły nabywczej zależy wyłącznie od dostosowania roz­miarów emisji do potrzeb obrotu pie­niężnego.Zagadnienie zabezpieczenia pieniądza pa­pierowego może wyglądać nieco inaczej, gdy występuje obieg biletów skarbo­wych, emitowanych nie przez banki, lecz przez skarb państwa. Bilety skarbowe często uzyskują moc prawnego środka płatniczego moc zwalniania od wszel­kich zobowiązań, a państwo często za­bezpiecza formalnie ew. pretensje ich posiadaczy całym swym majątkiem. Ta­kiego zabezpieczenia nie zyskuje zazwy­czaj moneta zdawkowa bilon, również emitowana przez skarb państwa. Wartość kruszcu w monecie zdawkowej jeżeli w ogóle może być brana pod uwagę jest z reguły niższa od wartości nominalnej tej monety, ale skarb nie zabezpiecza pretensji posiadaczy bilonu w żaden sposób. Ograniczenie to jest przyczyną, dla której bilon ma również ograniczoną moc zwalniania od zobowią­zań: powyżej pewnej kwoty wierzyciel może żądać zapłaty w biletach banko­wych. Oczywiście zastrzeżenie to nie ma wielkiego znaczenia w warunkach, gdy bilety bankowe nie są wymienialne na kruszec. Tym niemniej państwo z emisji monety zdawkowej osiąga często znacz­ne dochody, a ilość bilonu w cyrkulacji wzrasta wtedy znacznie ponad realne potrzeby obrotu (taka sytuacja miała miejsce np. w Polsce międzywojennej; emitowany przez skarb bilon stanowił wtedy Vi całości pieniądza w obiegu. Wymienialność pieniądza krajowego na waluty obce była rozmaicie regulowana w poszczególnych krajach kapitalistycz­nych w różnych okresach. W zasadzie może istnieć albo system całkowitej wy­mienialności i swobodnego wywozu pie­niądza, albo system różnorodnych ogra­niczeń. Ograniczenia w zakupie walut obcych i dewiz łączą się z zakazem lub ograniczeniem wywozu przekazywania waluty krajowej za granicę. gół norm prawnych ustalających: 1. jed­nostkę monetarną podstawową i jedno­stki pomocnicze; 2. wartość jednostki monetarnej; 3. sposób zabezpieczenia emisji pieniądza; 4. moc zwalniania od zobowiązań; 5. zakres cyrkulacji; 6. wy­mienialność na waluty obce. Mimo for­malnego podobieństwa norm prawnych, regulujących kapitalistyczny i socjali­styczny system pieniężny, istnieją istotne różnice merytoryczne między tymi sys­temami, wynikające z faktu, że znajdu­ją one zastosowanie w różnych warun­kach społeczno-ekonomicznych. We wszystkich krajach socjalistycznych system pieniężny opiera się na narodo­wej jednostce monetarnej, najczęściej mającej tradycyjną, historyczną nazwę rubel w ZSRR, złoty — w Polsce, koro­na—w Czechosłowacji itd. Jedynie w przypadku Mongolii wprowadzono no­wą Jednostkę monetarną, ponieważ przed rewolucją nie było tam w ogóle krajo­wej waluty. We wszystkich krajach so­cjalistycznych wartość jednostki mone­tarnej ustalona jest w postaci -* pary­tetu złota. Zmianom jednak siły nabyw­czej jednostki monetarnej i to zarówno przy jej wzroście, Jak i spadku najczę­ściej nie towarzyszy zmiana ustalonego prawnie parytetu złota, co nadaje sa­mej instytucji parytetu w gospodarce socjalistycznej charakter raczej formal­ny. Faktyczna siła nabywcza Jednostek monetarnych jest wynikiem realizowanej przez państwo polityki cen wyznacza­nej przez wiele różnorodnych czynników nie zależy od ustalonego ustawowo pa­rytetu.We wszystkich krajach obozu socjalizmu znajdują się w obiegu bilety banko­we niewymienialne na złoto czy inny kruszec. Oprócz biletów bankowych, w niektórych krajach socjalistycznych np. w ZSRR i Czechosłowacji znajdują się w obiegu także bilety skarbowe i emi­towany na prawach biletów skarbowych pieniądz zdawkowy. W innych krajach prawnej różnicy między pieniądzem zdawkowym a biletami bankowymi nie ma; oba rodzaje znaków pieniężnych są emitowane przez bank. Różnica mię­dzy biletami bankowymi a biletami skar­bowymi jest często zewnętrzna — for­malna. Całość emisji — zarówno biletów skarbowych, jak i biletów bankowych oraz pieniądza zdawkowego — Jest w tych krajach realizowana przez central­ny bank emisyjny banki ich rodza­je Skarb państwa nie dokonuje emisji, na skutek czego — mimo formalnej róż­nicy w określeniu znaków pieniężnych — całość emisji ma charakter kredytowy. W związku z tym w systemach pienięż­nych tych krajów, mimo formalnego istnienia biletów skarbowych, nie ma żadne] różnicy w zakresie ich cyrkula­cji i mocy zwalniania od zobowiązań w porównaniu z biletami bankowymi; Jedne i drugie są pełnoprawnym środ­kiem płatniczym, co ostatecznie pozwala stwierdzić, że odróżnianie biletów banko­wych od biletów skarbowych — w tych krajach socjalistycznych, gdzie istnieją takie dwa rodzaje znaków pienięż­nych — opiera się tylko na względach zachowania pewnej tradycji i nie ma w aktualnej sytuacji istotnego znaczenia ekonomicznego czy prawnego. W syste­mach pieniężnych państw socjalistycz­nych na ogół nie ma postanowień co do zabezpieczenia pieniądza. Jedynie w przypadku biletów skarbowych spotyka się stwierdzenie, że za ew. pretensje ich posiadaczy państwo socjalistyczne odpo­wiada całym swoim majątkiem, co zno­wu ma raczej formalne znaczenie i tyl­ko historyczne uzasadnienie. Zabezpie­czenie pieniądza socjalistycznego ma w istocie rzeczy ekonomiczny, a nie prawny charakter i opiera się na ochro­nie Jego siły nabywczej przed żywioło­wymi zmianami za pomocą całego me­chanizmu funkcjonowania gospodarki planowej, za pomocą planowego regulo­wania obiegu pieniężnego i polityki cen. W dotychczasowej praktyce krajów so­cjalistycznych zakres cyrkulacji ich zna­ków pieniężnych był zasadniczo ogra­niczony do terytorium państwowego kraju-emitenta. W związku z tym obo­wiązywał albo bezwzględny zakaz wy­wozu znaków pieniężnych za granicę, albo też — jeżeli wywóz określonej kwo­ty był dozwolony — obowiązywał przy­wóz tej samej kwoty z zagranicy. Od 1965 kraje socjalistyczne we wzajemnych obrotach turystycznych zezwoliły na wy­mienialność określonych kwot własnych znaków pieniężnych na terytorium in­nych krajów socjalistycznych. Np. oby­watele PRL w ruchu turystycznym mają prawo wywieźć i wymienić na terenie innych krajów socjalistycznych po 450 zł na osobę i kraj ale nie więcej niż 1350 zł przy Jednym wyjeździe. Ponadto kraje socjalistyczne przekazują pewne ilości własnych znaków pieniężnych bankom innych krajów socjalistycznych w celu ich odsprzedaży turystom, osobom na delegacji służbowej itd. udającym się do kraju-emitenta.Ograniczenia cyrkulacji znaków pienięż­nych krajów socjalistycznych poza gra­nicami ich terytoriów państwowych łą. czą się z ograniczeniem wymienialności tych znaków na waluty obce. We wszyst­kich krajach socjalistycznych — jak do­tąd — wymiana pieniądza krajowego na waluty obce dokonuje się w upoważnio­nych do tego rodzaju operacji instytu­cjach pienlężno-kredytowych, za zezwo­leniem właściwego organu dewizowego i do wysokości ustalonej w tym zezwo­leniu. Kursy wymienne pieniądza kra­jowego na waluty obce są także ustala­ne przez upoważnione organy w Polsce przez prezesa NBP. Kurs wymienny w obrotach turystycznych najczęściej różni się od kursu w płatnościach han­dlowych w wymianie towarowej.

[Głosów:1    Średnia:3/5]

Comments

comments