PIENIARZ PAPIEROWY

PIENIARZ PAPIEROWY

Znak wartości niewymienialny na złoto i nie mający, praktycznie biorąc, żadnej wartości substancjonalnej. Ekonomiczna istota p.p. zawiera się w niezależności jego warto­ści nominalnej od wartości jego mate­riału. Teoretyczna możliwość zastąpie­nia pełnowartościowego pieniądza-towa-ru przez czysty symbol wartości zawiera się w tym, że inaczej niż w przypadku wszystkich towarów, które muszą posia­dać właściwą sobie wartość użytkową, przeznaczeniem pieniądza nie jest zasto­sowanie produkcyjne ani konsumpcyjne, lecz tylko obsługiwanie wymiany. W praktyce obiegu pieniężnego wartość no­minalna mogła odrywać się od substan-cjonalnej już z chwilą pojawienia się monet. Monety w obiegu ścierają się,ich faktyczna zawartość kruszcowa staje się mniejsza od zawartości na nich wy­pisanej, wartość nominalna, imienna, wg której obiegają na terytorium danej wła­dzy pieniężnej, przewyższa ich wartość realną. „Skoro obieg pieniężny sam od­dziela realną zawartość monety od jej zawartości nominalnej, Jej byt kruszco­wy od jej by tu funkcjonalnego, kryje on w sobie możliwość zastąpienia pie­niądza kruszcowego w jego funkcjach monetarnych przez znaki z innego ma­teriału lub symbole” K. Marks. Możli­wość tę wykorzystuje państwowa władza pieniężna i „psuje” monety, czyli obniża ich zawartość kruszcową nie zmieniając dotychczasowej wartości nominalnej. Ukoronowaniem tego procesu staje się wypuszczenie p.p., w którym oderwanie pieniądza od towaru pieniężnego, jego wartości nominalnej od wartości mate­riału pieniężnego dochodzi do ostatecz­nych granic. W emisji p.p. zyskuje wła­dza pieniężna dodatkowe źródło docho­dów. Ponosząc tylko koszty papieru i druku zdobywa środki nabywania to­warów i usług.Poza zastępowaniem przez państwo bicia i psucia monet emisją p.p., znana Jest także inna, „bankowa” droga jego po­wstawania: bank zawiesza wymienial­ność na złoto swoich pieniędzy kredyto­wych, banknotów, które faktycznie sta­ją się przez to p^p., choć zachowują, Jak np. obecne dolary czy funty, dotychcza­sową postać zewnętrzną i nadal noszą na sobie pisemne zobowiązanie wymienial­ności, będące tylko czczą formalnością. P.p. spotykamy już w starożytnych Chi­nach, w czasach nowożytnych zaś przej­ściowo od 1690 i od 1775 w koloniach angielskich w Ameryce Północnej, od 1716 i od 1783 we Francji, od 1769 w Ro­sji, w czasie powstania 1794 w Polsce, od 1797 w Anglii. W epoce powstawania ka­pitalizmu arystokracja feudalna wyko­rzystywała emisję p.p. do finansowania obrony tronów przed naporem „stanów niższych”, te zaś w podobny sposób po­krywały koszty zwycięskich rewolucji społecznych i walk o wyzwolenie naro­dowe. Po zdobyciu panowania kapita­lizm porzuca p.p.; ucieka się do niego dopiero z chwilą wybuchu I wojny świa­towej i pozostaje przy nim do czasu na­stania względnej stabilizacji w połowie lat 20-tych, a od wielkiego światowego kryzysu nadprodukcji na początku lat 30-tych wprowadza go na stałe do cyr­kulacji krajowej. P.p. utrzymał także system socjalistyczny, tak że od kilku dziesięcioleci wyłącznie ten rodzaj pie­niądza funkcjonuje w gospodarce naro­dowej wszystkich krajów świata. P.p. nie Jest powszechnie pożądanym pieniądzem-towarem. Władza państwowa może korzystać z możliwości wprowadze­nia go tylko pod warunkiem, że nada mu „kurs przymusowy”, czyli wyda nakaz przyjmowania go; nakaz taki ma moc tylko na obszarze podległym danej wła­dzy państwowej i tylko w okresie jej panowania. P.p. nie są właściwe cechy pieniądza światowego, a ponadto nie może on przeżyć swojej „rodzicielki”, władzy państwowej, która go emitowa­ła, czyli nie może pełnić funkcji ogól­nego ekwiwalentu w pełni powszech­nie i trwale, nie może zastąpić całkowi­cie pieniądza w postaci towarowej. W przypadku pieniądza towarowego złota miernik wartości jest tej samej natury, co mierzone przez niego towary: ma własną substancjonalną wartość wewnę­trzną; tej wartości p.p. nie ma. „Złoto cyrkuluje, bo ma wartość, pieniądz pa­pierowy ma wartość, bo cyrkuluje” K. Marks. Jest kwestią do dyskusji teore­tycznej, jak pozbawiony własnej warto­ści p.p. może być miernikiem wartości towarów. W praktyce gospodarki współ­czesnej wartość wyraża się w p.p. o aktualnej sile nabywczej. Czy ma on z kolei powiązania ze złotem, jakiego rodzaju i w jakim stopniu zależy od cha­rakteru systemu p.p. Inaczej to się przed­stawia w warunkach waluty papierowej zamkniętej, całkowicie odgrodzonej od pieniądza światowego, inaczej zaś przy istnieniu waluty papierowej otwartej, ob­sługującej cyrkulację wewnętrzną, gdy równocześnie w cyrkulacji zagranicznej funkcjonuje Jakaś odmiana pieniądza złotego ceny krajowe powiązane są ze światowymi. W praktyce p.p. przestaje być środkiem wyrażania wartości i jed­nostką rachunkową dopiero w wypadku silnej deprecjacji; np. po I wojnie świa­towej w wielu krajach, w których — inflacja przybrała wielkie rozmiary m. in. w Polsce, określano ceny i prowa­dzono rachunek gospodarczy nie w kra­jowych Jednostkach pieniężnych, lecz w dolarach amerykańskich lub frankach szwajcarskich. P.p. jest znakiem, sym-bolem, reprezentantem wartości. Wiel-kość tej wartości wyprowadza Marks zestosunku masy p.p. i złota, które zastę-puje on w procesie cyrkulacji a za-stępuje je tylko w tej mierze, w jakiejono samo wchodziłoby do procesu cyr-kulacji Jako moneta, przy czym ilość tajest określona przez własną wartość zło-ta, jeśli dane są wartości wymienne to-warów i szybkość ich metamorfoz”.Bez pośrednictwa złota usiłował określićminimum obiegu pieniężnego R. Hilfer-ding Wartość p.p. w warun-kach współczesnego kapitalizmu i so-cjalizmu Jest wśród ekonomistów mark-sistowskich przedmiotem dyskusji. Funk-cję środka cyrkulacji pełni p.p. nawetprzy postępującej deprecjacji. Jest towłaściwie jedyna Jego funkcja w wa-runkach chaosu walutowego. Natomiastnormalnie, jak wykazuje doświadczeniehistoryczne, p.p. może przejmować odzłota funkcję środka płatniczego oraz tęczęść funkcji środka tezauryzacjl, któ-ra wyraża się w przejściowym groma-dzeniu funduszy pieniężnych. Funkcjęgromadzenia skarbu, pozostającego per-manentnie poza sferą cyrkulacji, najle-piej pełni złoto.System p.p. bywa nazywany walutą wol­ną lub manipulowaną, gdyż jego podaż uniezależniona Jest od rezerw towaru pieniężnego złota. Pieniądz przestaje być, wg słów J. M. Keynesa niedostępną „gwiazdką z nieba” z syste­mu waluty złotej. Emituje go bądź bez­pośrednio skarb państwa i puszcza w obieg pokrywając swoje wydatki, bądź bank centralny i puszcza w obieg przez udzielanie kredytów i subwencji państwu i przedsiębiorstwom. Współcześnie emi­sji p.p. dokonuje przeważnie bank. Gdy rząd nie spłaca swoich kredytów, zanika w istocie ekonomiczna różnica między fiskalnym a kredytowym aktem emisji p.p. System p.p. pozbawiony jest żywio­łowego mechanizmu przeciwdziałającego powstawaniu inflacji. Wypuszczany w ilości nadmiernej w stosunku do potrzeb cyrkulacji ulega deprecjacji. Granicę de­precjacji pieniądza stanowi wartość ma­teriału pieniężnego, mająca, wbrew twierdzeniom nominalistów pieniądza teoria nominalłstyczna, znaczenie dla wartości pieniądza. P.p. może zdeprecjo­nować się do wartości papieru, a więc praktycznie biorąc całkowicie po II woj­nie światowej doszło do tego m. in. w Grecji i Austrii. Natomiast emitowany stosownie do potrzeb cyrkulacji może z powodzeniem obsługiwać wymianę. Dlatego instytucjom określającym roz­miary obiegu p.p. przypadają szczególne zadania, których nie miały w systemie pieniądza złotego, kiedy obieg pienięż­ny przystosowywał się do potrzeb cyr­kulacji żywiołowo. Aby przeciwdziałać skłonnościom władzy państwowej do puszczania w obieg nadmiernych Ilości p.p., w niektórych krajach kapitalistycz­nych utrzymano „tradycyjny złoty ha­mulec”; w przepisach emisyjnych za­chowano mianowicie wymaganie określo­nego pokrycia w złocie. Hamulec ten jednak w gruncie rzeczy nie krępuje zbytnio wielkości emisji, gdyż w razie potrzeby władze pieniężne obniżają pro­cent pokrycia np. w USA obniżono go w zniesiono całkowicie lub podnoszą granicę emisji bez pokrycia obecna praktyka angiel­ska. Tak więc również w tych krajach o rozmiarach obiegu p.p. decyduje bie­żąca polityka pieniężna i kredytowa. Jeśli nawet w systemie pieniężnym nie są wyrażone formalnoprawne związki między p.p. a złotem, mogą istnieć mię­dzy nimi związki ekonomiczne wynika­jące przede wszystkim z powiązań wy­miany wewnętrznej z zagraniczną, gdy ostatecznym pieniądzem Jest w niej zło­to pieniądz światowy. Charakter tych związków i stopień ich rozluźnienia moż­na ocenić badając w poszczególnych przypadkach zależność w dłuższych okre­sach między -ceną złota, złotymi pa­rytetami walutowymi i kursami – de­wiz a siłą nabywczą pieniędzy krajo­wych, jak również między ruchem re­zerw złota a zmianami rozmiarów emisji P.p.Ważnym elementem współczesnej poli­tyki pieniężnej finansowej państw ka­pitalistycznych stały się próby oddzia­ływania za pośrednictwem systemu p.p. na przebieg koniunktury gospodarczej cykl koniunkturalny. W socjalizmie rozmiary działalności kre­dytowej systemu bankowego i kreacji pieniądza bezgotówkowego oraz masę emitowanego pieniądza gotówkowego do­stosowuje się bezpośrednio do zapotrze­bowania gospodarki na pieniądz. Narzę­dziem regulowania bezgotówkowego i go­tówkowego obiegu p.p. Jest tu plan kredytowy plan kasowy. Z plano­wanym tempem rozwoju gospodarki, Je­go kierunkami proporcjami podziału dochodu narodowego plany te mogą być uzgodnione przez powiązanie z bilan­sem finansowym państwa oraz z bilan­sem pieniężnych dochodów i wydatków ludności bilans przychodów i wydat­ków ludności, w których ujęte są ele­menty decydujące o przebiegu wymiany środków produkcji i przedmiotów kon­sumpcji, a przez to o sile nabywczej pieniądza. Z perspektywy historycznej widać zmianę roli pieniądza w polityce gospodarczej. Z czynnika samodzielnego, jakim był w warunkach waluty złotej, przekształca się w swojej postaci papie­rowej w środek realizacji celów gospo­darczych i politycznych.

[Głosów:1    Średnia:5/5]

Comments

comments