KONKURENCJI
Prawo ekonomiczne gospodarki kapitalistycznej; Jego działanie polega na tym, że produkcja społeczna oraz zbyt towarów kształtują sią żywiołowo i w sposób bezplanowy, a prywatni producenci przedsiębiorcy toczą między sobą walkę konkurencyjną i ponoszą pełne ryzyko swojej działalności. Podział pracy społecznej między poszczególne gałęzie produkcji dokonuje się żywiołowo, w toku walki o najkorzystniejsze warunki wytwarzania i sprzedaży towarów. U podstaw działania p.k. i a.p. leży sprzeczność między społecznym charakterem wytwarzania a prywatną własnością środków produkcji. Społeczny charakter wytwarzania, który znajduje wyraz w coraz bardziej pogłębiającym się podziale pracy, wymaga współdziałania, koordynacji; tymczasem prywatna własność środków produkcji dzieli społeczeństwo na tysiące niezależnych od siebie i zwalczających się nawzajem Jednostek gospodarczych, co prowadzi do anarchii produkcji. Szczególnie silnie występuje ona w rozwiniętej gospodarce kapitalistycznej, w której wspomniana sprzeczność potęguje się i przybiera charakter podstawowej sprzeczności kapitalizmu między społecznym charakterem wytwarzania a prywatnokapitalistyczną formą przywłaszczania. Działanie p.k. i a.p. przejawia się najostrzej w periodycznych kryzysach nadprodukcji. Monopole kapitalistyczne, zwłaszcza w fazie kapitalizmu państwowo-monopoli-stycznego, wprowadzają pewien element planowości do gospodarki, ale nie usuwają działania ekonomiczne prawo kapitalizmu, wyrażające się w nierównomierności rozwoju przedsiębiorstw, gałęzi produkcji i całych państw. Zmiany techniki lub popytu w kapitalizmie są przyczyną powstawania procesów przystosowawczych, które w warunkach prywatnej własności środków produkcji przybierają postać rozwoju Jednych jednostek gospodarczych kosztem marnotrawstwa i zahamowania rozwoju innych. Charakterystyczne dla kapitalizmu formy walki konkurencyjnej powodują w wielu wypadkach likwidację zainwestowanego już kapitału „starych” gałęzi lub przedsiębiorstw długotrwałe okresy stagnacji w poszczególnych dziedzinach, próby utrzymywania się na rynku kosztem rabunkowej eksploatacji zasobów itd. Marnotrawstwo związane z tymi przejawami nierównomierności rozwoju obniża przeciętne tempo wzrostu gospodarczego, w epoce imperializmu wysoki stopień koncentracji produkcji i kapitału pogłębia nlerówno-mierność rozwoju zarówno wewnątrz poszczególnych krajów monopol kapitalistyczny, Jak i w skali międzynarodowej. Wobec zakończonego Już podziału ekonomicznego i terytorialnego świata, państwa, które opóźniły się w rozwoju, mogą zdobywać dla siebie rynki zbytu i źródła surowców kosztem państw, które zagarnęły Je dla siebie w poprzednim okresie. Jednocześnie koncentracja i centralizacja kapitału ułatwia proces prześcigania się państw pod względem ekonomicznym. Kraje, w których później rozpoczął się proces rozwoju gospodarki, korzystają z najnowszych osiągnięć techniki. „Stare” mocarstwa imperialistyczne bronią zdobytych pozycji; „nowe” monopole mają utrudniony dostęp do zagranicznych rynków zbytu, źródeł surowców i sfer zastosowania kapitału. Popierając ekspansywne dążenia monopoli krajowych, rządy państw kapitalistycznych aktywnie włączają się do walki o tereny dalszej ekspansji. Gwałtowny charakter rywalizacji między monopolami oraz udział rządów w walce monopoli o tereny ekspansji powodują pogłębienie nierównomierności rozwoju i nadają jej skokowy charakter. Było to przyczyną dwóch światowych wojen imperialistycznych o nowy podział świata, gdyż w warunkach szybkich zmian w układzie sił równowaga raz osiągnięta nie może utrzymać się długo. Wojny i militaryzacja gospodarki, będące skutkiem nierównomierności rozwoju, powodują dalsze pogłębianie się tej nierównomierności. Na podstawie analizy działania p.n.r. Lenin w doszedł d° wniosku, potwierdzonego przez cały Poz” niejszy rozwój, że istnieje możliwość zwycięstwa rewolucji socjalistycznej na początku w kilku lub nawet w Jednym kraju; p.n.r. uniemożliwiając bowiem jednoczesne dojrzewanie przesłanek rewolucji w większości krajów, utrudnia tym samym solidarne wystąpienie wielu państw imperialistycznych przeciwko niej. Obecnie zasadniczego znaczenia nabierają nowe aspekty działania p.n.r.: wpływ tego prawa na rezultaty rywalizacji gospodarczej krajów kapitalistycznych z krajami socjalistycznymi oraz na rozwój krajów gospodarczo rozwijających się P° uzyskaniu przez nie niepodległości. Rewolucja naukowo-techniczna powoduje również obecnie zróżnicowanie tempa wzrostu rozwiniętych krajów ka-pitalistycznych, przyczyniając się do zaostrzenia konkurencji na rynkach światowych. prawo ujmujące zależności między popytem, podażą a – ceną w warunkach gospodarki towarowej; nadaje mu się różne znaczenie zależnie od tego, czy przedmiotem badania Jest stosunek między popytem, podażą a ceną przy danych funkcjach popytu i podaży, czy też zakłada się ich zmienność; w pierwszym przypadku ilustracją graficzną są dwie przecinające się krzywe, przy czym w warunkach typowych podaż Jest rosnącą, popyt zaś malejącą funkcją ceny.niższej powstaje nadwyżka popytu nad podażą; staje się ona przyczyną wzrostu ceny, co z kolei zmniejsza popyt, zwiększa podaż i doprowadza rynek do równowagi. W podobny sposób kształtuje się równowaga w przypadku przejściowego odchylenia ceny wzwyż. W okresach długich cena równowagi oscyluje wokół ceny produkcji; zbliżenie to następuje w wyniku zmian powstających w funkcji podaży. Załóżmy np., że cena PM Jest wyższa od ceny produkcji w gałęzi X; do gałęzi tej napłynie wówczas kapitał zachęcony stopą zysku wyższą od przeciętnej. W nowych warunkach przy danych cenach zostanie zaoferowana większa ilość towaru. Oznacza to przesunięcie w prawo krzywej podaży. Konkurencja między producentami spowoduje zniżkę ceny i stopniowe zbliżenie się Jej do ceny produkcji, w przypadku zbyt niskiej ceny proces przebiega w przeciwnym kierunku. Mechanizm p.p. i p. utrzymuje cenę na poziomie ceny produkcji. Jednocześnie autonomiczne zmiany w funkcjach podaży i popytu stale zakłócają stan równowagi. Czynnikami zakłócającymi mogą się okazać zmiany w upodobaniach kupujących, a także czynniki demograficzne, technologiczne, dochodowe, pieniężne itd. P.p. i p. wyjaśnia zatem mechanizm wahań cen wokół ceny produkcji, natomiast sama cena produkcji pozostaje poza jego zasięgiem. W wielu przypadkach p.p. p. nie działa w sposób typowy; nie zawsze również zbliża cenę do ceny produkcji, np.: 1. w warunkach konkurencji monopolistycznej nie można przedstawić mechanizmu cen za pomocą dwóch przecinających się krzywych, w warunkach monopolu bowiem funkcja podaży nie występuje niezależnie od funkcji popytu; wykorzystując ograniczoną elastyczność popytu monopolista realizuje cenę wyższą od ceny produkcji; 2. w produkcji drobnotowarowej zwłaszcza w rolnictwie kierunek krzywych podaży i popytu zostaje często odwrócony; w tych warunkach działanie p.p. i p. nie może zapewnić równowagi rynkowej; malejące ceny zamiast likwidować nadwyżki towarów niekiedy zwiększają Jeszcze rozpiętość między podażą i popytem; 3. jeżeli reakcja podaży na zmiany popytu Jest opóźniona, cena towaru ulega okresowym wahaniom, które w pewnych sytuacjach mogą stopniowo wzrastać; mechanizm p.p. i p. nie doprowadza w tym przypadku rynku do równowagi model pajęczyny; 4. w warunkach inflacji i deflacji powstają zjawiska kumulacyjne; rosnące ceny stają się bowiem przyczyną wzmożonego popytu i zmniejszonej podaży towarów w oczekiwaniu dalszej zwyżki cen, co w sposób oczywisty zwiększa przewagę popytu nad podażą i doprowadza do dalszego kumulacyjnego wzrostu cen. W gospodarce socjalistycznej p.p. i p. działa na rynkach nies.organizowanych np. w handlu targowiskowym, a w sposób przekształcony — na zorganizowanych rynkach dóbr konsumpcyjnych, gdzie planowo ustalana Jest wielkość produkcji, asortymenty i ceny; nie działa natomiast w produkcji dóbr wytwórczych. Jeżeli są one przydzielane poszczególnym gałęziom i przedsiębiorstwom.