KONKURENCJI

KONKURENCJI

Prawo ekonomiczne gospo­darki kapitalistycznej; Jego działanie po­lega na tym, że produkcja społeczna oraz zbyt towarów kształtują sią żywiołowo i w sposób bezplanowy, a prywatni pro­ducenci przedsiębiorcy toczą między sobą walkę konkurencyjną i ponoszą peł­ne ryzyko swojej działalności. Podział pracy społecznej między poszczególne ga­łęzie produkcji dokonuje się żywiołowo, w toku walki o najkorzystniejsze wa­runki wytwarzania i sprzedaży towa­rów. U podstaw działania p.k. i a.p. leży sprzeczność między społecznym charak­terem wytwarzania a prywatną włas­nością środków produkcji. Społeczny charakter wytwarzania, który znajduje wyraz w coraz bardziej pogłębiającym się podziale pracy, wymaga współdzia­łania, koordynacji; tymczasem prywatna własność środków produkcji dzieli spo­łeczeństwo na tysiące niezależnych od siebie i zwalczających się nawzajem Jed­nostek gospodarczych, co prowadzi do anarchii produkcji. Szczególnie silnie występuje ona w rozwiniętej gospodarce kapitalistycznej, w której wspomniana sprzeczność potęguje się i przybiera cha­rakter podstawowej sprzeczności kapi­talizmu między społecznym charakterem wytwarzania a prywatnokapitalistyczną formą przywłaszczania. Działanie p.k. i a.p. przejawia się najostrzej w perio­dycznych kryzysach nadprodukcji. Mo­nopole kapitalistyczne, zwłaszcza w fa­zie kapitalizmu państwowo-monopoli-stycznego, wprowadzają pewien element planowości do gospodarki, ale nie usu­wają działania ekonomiczne prawo kapitalizmu, wyrażające się w nierównomierności roz­woju przedsiębiorstw, gałęzi produkcji i całych państw. Zmiany techniki lub popytu w kapitalizmie są przyczyną po­wstawania procesów przystosowawczych, które w warunkach prywatnej własności środków produkcji przybierają postać rozwoju Jednych jednostek gospodar­czych kosztem marnotrawstwa i zahamowania rozwoju innych. Charakterystycz­ne dla kapitalizmu formy walki konku­rencyjnej powodują w wielu wypadkach likwidację zainwestowanego już kapita­łu „starych” gałęzi lub przedsiębiorstw długotrwałe okresy stagnacji w poszcze­gólnych dziedzinach, próby utrzymywa­nia się na rynku kosztem rabunkowej eksploatacji zasobów itd. Marnotrawstwo związane z tymi przejawami nierówno­mierności rozwoju obniża przeciętne tem­po wzrostu gospodarczego, w epoce im­perializmu wysoki stopień koncentracji produkcji i kapitału pogłębia nlerówno-mierność rozwoju zarówno wewnątrz po­szczególnych krajów monopol kapita­listyczny, Jak i w skali międzynarodo­wej. Wobec zakończonego Już podziału ekonomicznego i terytorialnego świata, państwa, które opóźniły się w rozwoju, mogą zdobywać dla siebie rynki zbytu i źródła surowców kosztem państw, któ­re zagarnęły Je dla siebie w poprzednim okresie. Jednocześnie koncentracja i cen­tralizacja kapitału ułatwia proces prze­ścigania się państw pod względem eko­nomicznym. Kraje, w których później rozpoczął się proces rozwoju gospodarki, korzystają z najnowszych osiągnięć tech­niki. „Stare” mocarstwa imperialistycz­ne bronią zdobytych pozycji; „nowe” monopole mają utrudniony dostęp do zagranicznych rynków zbytu, źródeł su­rowców i sfer zastosowania kapitału. Popierając ekspansywne dążenia mono­poli krajowych, rządy państw kapitali­stycznych aktywnie włączają się do wal­ki o tereny dalszej ekspansji. Gwałtow­ny charakter rywalizacji między mono­polami oraz udział rządów w walce mo­nopoli o tereny ekspansji powodują po­głębienie nierównomierności rozwoju i nadają jej skokowy charakter. Było to przyczyną dwóch światowych wojen im­perialistycznych o nowy podział świata, gdyż w warunkach szybkich zmian w układzie sił równowaga raz osiągnięta nie może utrzymać się długo. Wojny i militaryzacja gospodarki, będące skut­kiem nierównomierności rozwoju, powo­dują dalsze pogłębianie się tej nierów­nomierności. Na podstawie analizy dzia­łania p.n.r. Lenin w doszedł d° wniosku, potwierdzonego przez cały Poz” niejszy rozwój, że istnieje możliwość zwycięstwa rewolucji socjalistycznej na początku w kilku lub nawet w Jednym kraju; p.n.r. uniemożliwiając bowiem jednoczesne dojrzewanie przesłanek re­wolucji w większości krajów, utrudnia tym samym solidarne wystąpienie wielu państw imperialistycznych przeciwko niej. Obecnie zasadniczego znaczenia na­bierają nowe aspekty działania p.n.r.: wpływ tego prawa na rezultaty rywali­zacji gospodarczej krajów kapitalistycz­nych z krajami socjalistycznymi oraz na rozwój krajów gospodarczo rozwijają­cych się P° uzyskaniu przez nie niepod­ległości. Rewolucja naukowo-techniczna powoduje również obecnie zróżnicowanie tempa wzrostu rozwiniętych krajów ka-pitalistycznych, przyczyniając się do za­ostrzenia konkurencji na rynkach świa­towych. prawo ujmujące zależności między popytem, podażą a – ceną w warunkach gos­podarki towarowej; nadaje mu się różne znaczenie zależnie od tego, czy przed­miotem badania Jest stosunek między popytem, podażą a ceną przy danych funkcjach popytu i podaży, czy też za­kłada się ich zmienność; w pierwszym przypadku ilustracją graficzną są dwie przecinające się krzywe, przy czym w warunkach typowych podaż Jest rosnącą, popyt zaś malejącą funkcją ceny.niższej powstaje nadwyżka popytu nad podażą; staje się ona przyczyną wzrostu ceny, co z kolei zmniejsza popyt, zwięk­sza podaż i doprowadza rynek do rów­nowagi. W podobny sposób kształtuje się równowaga w przypadku przejściowego odchylenia ceny wzwyż. W okresach dłu­gich cena równowagi oscyluje wokół ceny produkcji; zbliżenie to następuje w wyniku zmian powstających w funk­cji podaży. Załóżmy np., że cena PM Jest wyższa od ceny produkcji w gałęzi X; do gałęzi tej napłynie wówczas kapi­tał zachęcony stopą zysku wyższą od przeciętnej. W nowych warunkach przy danych cenach zostanie zaoferowana większa ilość towaru. Oznacza to przesu­nięcie w prawo krzywej podaży. Kon­kurencja między producentami spowodu­je zniżkę ceny i stopniowe zbliżenie się Jej do ceny produkcji, w przypadku zbyt niskiej ceny proces przebiega w przeciw­nym kierunku. Mechanizm p.p. i p. utrzy­muje cenę na poziomie ceny produkcji. Jednocześnie autonomiczne zmiany w funkcjach podaży i popytu stale zakłóca­ją stan równowagi. Czynnikami zakłó­cającymi mogą się okazać zmiany w upo­dobaniach kupujących, a także czynniki demograficzne, technologiczne, dochodo­we, pieniężne itd. P.p. i p. wyjaśnia za­tem mechanizm wahań cen wokół ceny produkcji, natomiast sama cena produk­cji pozostaje poza jego zasięgiem. W wielu przypadkach p.p. p. nie działa w sposób typowy; nie zawsze również zbliża cenę do ceny produkcji, np.: 1. w warunkach konkurencji monopoli­stycznej nie można przedstawić me­chanizmu cen za pomocą dwóch przeci­nających się krzywych, w warunkach monopolu bowiem funkcja podaży nie występuje niezależnie od funkcji popytu; wykorzystując ograniczoną elastyczność popytu monopolista realizuje cenę wyż­szą od ceny produkcji; 2. w produkcji drobnotowarowej zwłaszcza w rolnictwie kierunek krzywych podaży i popytu zostaje często odwrócony; w tych warunkach działanie p.p. i p. nie może zapewnić równowagi rynkowej; malejące ceny zamiast likwidować nad­wyżki towarów niekiedy zwiększają Jesz­cze rozpiętość między podażą i popytem; 3. jeżeli reakcja podaży na zmiany po­pytu Jest opóźniona, cena towaru ulega okresowym wahaniom, które w pewnych sytuacjach mogą stopniowo wzrastać; mechanizm p.p. i p. nie doprowadza w tym przypadku rynku do równowagi model pajęczyny; 4. w warunkach inflacji i deflacji powstają zjawiska kumulacyjne; rosnące ceny stają się bo­wiem przyczyną wzmożonego popytu i zmniejszonej podaży towarów w ocze­kiwaniu dalszej zwyżki cen, co w spo­sób oczywisty zwiększa przewagę popytu nad podażą i doprowadza do dalszego kumulacyjnego wzrostu cen. W gospo­darce socjalistycznej p.p. i p. działa na rynkach nies.organizowanych np. w handlu targowiskowym, a w spo­sób przekształcony — na zorganizowa­nych rynkach dóbr konsumpcyjnych, gdzie planowo ustalana Jest wielkość produkcji, asortymenty i ceny; nie dzia­ła natomiast w produkcji dóbr wytwór­czych. Jeżeli są one przydzielane po­szczególnym gałęziom i przedsiębior­stwom.

[Głosów:1    Średnia:4/5]

Comments

comments