EKONOMICZNA
W swoim rozwoju historycznym wyrastała z rodzimych warunków społećznoekonomicznych, przyswajając sobie równocześnie i adaptując do potrzeb polskiego procesu historycznego treści ideowe i tezy naukowe ukształtowane w krajach bardziej rozwiniętych. W wiekach średnich oraz w początkach wieków nowożytnych p.m.e., podobnie jak myśl ekonomiczna innych krajów, przejawia się w formie poglądów ekonomicznych związanych z poglądami moralnymi, religijnymi, prawnymi i filozoficznymi. Dopiero wraz z powstaniem i rozwojem kapitalizmu wykształciła się odrębna myśl ekonomiczna, z której w późniejszym okresie powstały naukowe systemy ekonomiczne.Początkowo w p.m.e. dominują elementy średniowiecznej koncepcji kanonlstycznej. Pierwszym okresem znacznego postępu w p.m.e. jest epoka Odrodzenia. Rozwój gospodarki towarowej i elementów znamionujących początki stosunków kapitalistycznych, ogólny rozkwit kultury i nauki stanowią tło osiągnięć ówczesnej p.m.e. Dużą wagę zaczyna przywiązywać się do metod badawczych opartych na obserwacji rzeczywistości i empiryzmie. Osiągnięciem na miarę światową są ekonomiczne rozprawy w których autor dochodzi do sformułowania pewnych obiektywnych praw obiegu pieniężnego, a zwłaszcza prawa wypierania z obiegu lepszej monety przez gorszą. Wybitną rolę w epoce Odrodzenia odegrały też pisma A. Frycza-Modrzewskiego w których podważa on podstawy feudalnej struktury społecznej i występuje w obronie interesów chłopów i mieszczan. W dziedzinie ekonomicznej propaguje zalety cechujące wczesno-burżuazyjne poglądy i wysuwa nowe, mieszczańskie/pojęcie własności, w części radykalnej, społecznej literatury ariańskiej, wyrażającej interesy grup plebejskich, poddawane są ostrej krytyce podstawy feudalizmu i to w sensie ustroju klasowego. W XVI w. występują w Polsce elementy wczesnego merkantylizmu systemu monetarnego, choć nie znajdujemy żadnego zwartego programu tego systemu. Oprócz wskazanych elementów postępowej ideologii ekonomicznej rozpowszechnione są koncepcje kanonistyczne, stanowiące już wówczas ideowy oręż reakcji feudalnokatolickiej.W związku z przeobrażeniami w bazie ekonomicznej ukształtowanie się folwarku szlacheckiego i rozwój handlu zbożem elementy koncepcji monetarnych występują w Polsce poczynając od połowy XVI w. w szczególnej postaci bulionlzmu szlacheckiego Główne postulaty tych autorów sprowadzają się do zawarcia granic i redukcji monety. W pierwszej połowie XVII w. rodzi się również program protekcjonistyczno-merkantylistyczny, w którym głoszono, że głównym warunkiem rozwoju kraju jest uprzemysłowienie i rozwój miast IS. ZarembaJ. Grodwagner. Ten przeciwstawny szlacheckiemu bulionlzmowi system poglądów kryje w sobie obiektywny walor burżuazyjny. W połowie XVII w. powstaje tzw. nurt protekcjonizmu magnackiego któremu przypisuje się autorstwo Dyszkursu o pomnożeniu miast dla którego problemem wyjściowym staje się zaspokojenie finansowych potrzeb państwa. Program rozwoju przemysłu i handlu Jest tym, co odróżnia protekcjonistów magnackich od przedstawicieli buonizmu szlacheckiego. Koncepcje te nie wywarły jednak wpływu na politykę gospodarczą szlachty obawiającej się, że rozwój miast i uprzemysłowienie kraju może doprowadzić do absolutystycznych przekształceń w nadbudowie politycznej. Dlatego ogółowi szlachty bliższe są zwulgaryzowane koncepcje dawnej kanonistyki broniące istniejącego podziału na stany i szerzące pogardliwy stosunek do zajęć miejskich. Mieszczaństwo polskie, aż do czasów Sejmu Czteroletniego, nie potrafiło stworzyć ogólnopaństwowego programu gospodarczego; istotnego znaczenia natomiast nabierały, zwłaszcza w XVII i XVIII w., partykularne interesy poszczególnych miast Gdańsk reprezentowane w myśli ekonomicznej.Ponowny okres szybkiego rozwoju p.m.e. rozpoczyna się w XVIII w. od momentu pewnego ożywienia gospodarczego. Węzłowym problemem ekonomicznym, rozpatrywanym w literaturze, Jest kwestia agrarna, od rozwiązania której zależą większe możliwości rozwoju gospodarczego kraju. Początkowo program sprowadza się do postulatu ochrony chłopa przed nadmiernym wyzyskiem i uciskiem feudalnym, w późniejszym okresie, poczynając od wysuwane są różne projekty reform stosunków agrarnych: ustalenie i ograniczenie patrymonialnej władzy pana, pańszczyzny wydzielonej, czynszu. Znacznie pełniejszy program w kwestii agrarnej przyniosła epoka propagują wolność osobistą chłopa i własność typu burżuazyjnego, choć ten ostatni postulat nie jest pozbawiony tendencji feudalnych; wysuwa program burżuazyjnego rozwoju gospodarstw chłopskich w pierwszej fazie — czynsz,zaleca burżuazyjną ewolucję folwarku dzięki nadaniu chłopu wolności osobistej i wywłaszczeniu go z ziemi. Drugim problemem, na temat którego szeroko dyskutowano, jest protekcjonizm gospodarczy. Koncepcje protekcjonistyczne głoszą w połowie XVIII w. , a w epoce Oświecenia do ich rozwoju przyczyniają się publikacje w wydawanych wówczas czasopismach Monitor, Dziennik Handlowy, Pamiętnik Hlstoryczno-Polltyczny. Koncepcje te rozwijali również J. Wybicki Program protekcjonistyczny wysuwa na czoło postulaty wszechstronnego poparcia uprzemysłowienia, rozwoju miast i gospodarki miejskiej, zwiększenia zaludnienia, rozwoju handlu, budowy dróg, kanałów, portów, usprawnienia finansów, rozwoju stosunków kredytowych. W p.m.e. XVIII w. pojawiają sie elementy teorii wczesnoklasycznej, i to zarówno w powiązaniu z programem wolnego handlu fizjokraci, Kołłątaj, jak też protekcjonistycznym Garczyński. Wybicki, Staszic, Nax. Znajduje to wyraz zarówno w nowym podejściu do zjawisk ekonomicznych wprowadzanie metod stosowanych w naukach przyrodniczych, jak też w zwróceniu szczególnej uwagi na znaczenie produkcji w tworzeniu bogactw.Rozbiory i utrata niezależności politycznej początkowo nie przerywają szybkiego rozwoju p.m.e.; pojawiają sie. w niej nowe kierunki teoretyczne. Dominujący wpływ na p.m.e. wywiera teoria A. Smitha niestety interpretowana w duchu ówczesne ekonomii wulgarnej Czołowymi ekonomistami okresu Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego są: najbliższy ekonomii klasycznej W. Surowiecki oraz najbardziej znany F. Głoszone przez nich koncepcje cechuj; ujęcia solidarystyczne, odpowiadające interesom zarysowującego się wówczas w Polsce sojuszu mieszczaństwa i liberalnie nastawionej części ziemiaństwa. W koncepcjach tych kryją się zresztą elementy postępowości, wyrażające się głównie w uzasadnieniu wyższości stosunków kapitalistycznych nad feudalnymi.Upadek powstania oraz likwidacja wyższych uczelni i Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk poważnie ograniczyły możliwości rozwoju nauk ekonomicznych w kraju. Nieliczne publikowane artykuły i książki popularyzują poglądy ekonomiczne coraz bardziej zbliżone do ekonomii wulgarnej. Istotnego znaczenia nabiera polemika z koncepcjami demokratycznymi i utopijno–socjalistycznymi. Jednocześnie bowiem w p.m.e. tego okresu wyraźnie ukształtował się nurt demokratyczny i rewolucyjny; nurt ten rozwijał się przede wszystkim nn emigracji W ramach Towarzystwa Demokratycznego Polskiego i radykalniejszych Jeszcze od niego Gromad Ludu Polskiego. W koncepcjach nurtu demokratycznego, zwłaszcza Gromad, występują liczne elementy socjalizmu utopijnego. Szczególną pozycję w tym nurcie zajmuje związany z TDP, ale reprezentujący poglądy radykalniejsze, który w swych pracach ekonomicznych zbliża się do właściwej interpretacji istoty systemu kapitalistycznego i klasowego charakteru ekonomii politycznej. Po 1848 w polskiej myśli demokratycznej zaczyna przejawiać się pewien kryzys. Na emigracji Jednak nadal głoszone są rótoe utopijne koncepcje socjalistyczne. Po 1863 można natomiast dostrzec pierwszy wpływ nauki marksistowskiej. Szczególne znaczenie mają tu koncepcje polskich radykalnych demokratów, reprezentowane przez . i in. Pewne przemiany zachodzą w tym czasie również w ekonomii burżuazyjnej. Polska, szczególnie po uwłaszczeniu chłopów, wchodzi w fazę dość szybkiego rozwoju kapitalistycznego. Myśl bur-żuazyjna pozostając nadal wulgarna w swych podstawowych założeniach teoretycznych wypracowuje dość szeroki program polityczno-gospodarczy nastawiony na przyspieszenie przemian kapitalistycznych Ten pozytywistyczny program gospodarczy traci Już jednak w latach 80-tych, wraz z zaostrzeniem się sprzeczności systemu kapitalistycznego swoje postępowe walory. Polska ekonomia burżuazyjna nabiera charakteru niesamodzielnego i eklektycznego: czerpie coraz więcej elementów z powstającego w tym czasie kierunku subiektywistycznego i — historycznej szkoły. W tym okresie rozpoczyna się również rozwój polskiej naukowej socjalistycznej myśli ekonomicznej. Wraz z ukształtowaniem się polskiego rewolucyjnego ruchu robotniczego I Proletariat powstają warunki do przenikania i rozwoju ekonomicznej teorii K. Marksa. Idee ekonomii marksistowskiej głoszą i popularyzują pisujący pod pseudonimem Jana Młota, oraz rozpoczynający w tych latach działalność naukową Następnie polska ekonomia marksistowska zostaje wzbogacona przezPojawia się także nurt rewizjonistyczny inspirowany przez PPS. Polemika z tym nurtem oraz z ekonomią burżuazyjna przyczynia się do umocnienia i dalszego rozwoju ekonomii marksistowskiej. Po odzyskaniu niepodległości powstają warunki sprzyjające szerszemu rozwojowi ekonomii burżuazyjnej, dzięki powstaniu wielu ośrodków akademickich, GUS, instytutów i zakładów badawczych. Jednakże aż do lat 30-tych panują nadal koncepcje psychologiczne i historyczne. Najwybitniejszymi ekonomistami tego okresu byli: 1942, reprezentant szkoły matematycznej w. Kryzys ortodoksyjnej ekonomii burżuazyjnej prowadzi Jednak do pewnych przemian w p.m.e., występujących wyraźnie od lat 30-tych. Zaczyna wtedy działać grupa ekonomistów zbliżająca się coraz bardziej do postępowych kierunków społecznych, zmierzająca do urealnienia problematyki badawczej ekonomii burżuazyjnej i wykorzystująca Ją niejednokrotnie do krytyki stosunków kapitalistycznych. Krystalizacja nowego kierunku przebiega głównie w ramach działalności Instytutu Gospodarstwa Społecznego, kierowanego przezktóry sam w latach międzywojennych odszedł zresztą od rewolucyjnego marksizmu, oraz w Do pozostałych przedstawicieli nowej grupy należeli w latach międzywojennych rozwija się nadal, pomimo trudności i prześladowań, nurt ekonomii marksistowskiej, reprezentowany przez ekonomistów komunistycznych. Do najwybitniejszych jego Przedstawicieli należą:. Szczególnie doniosłąskl W rozw ekonomii marksistowej odegrały dyskusje przedzjazdowe „a zjazdach KPP. Poddawano na nichkrytycznej analizie rzeczywistość gospodarczą Polski międzywojennej formułując postępowy, demokratyczny program przemian gospodarczych zbliżających Polskę do rewolucji socjalistycznej. II wojna światowa rozbija i niszczy ośrodki p.m.e. Wielu czołowych ekonomistów zostaje zamordowanych przez okupanta hitlerowskiego. Po wyzwoleniu i rewolucyjnych przemianach zaczyna się nowy etap w p.m.e. pełnego rozwoju ekonomii marksistowskiej.