EKONOMICZNA

EKONOMICZNA

W swoim rozwoju historycznym wyrastała z rodzimych warunków społećznoekonomicznych, przyswajając sobie równo­cześnie i adaptując do potrzeb polskie­go procesu historycznego treści ideowe i tezy naukowe ukształtowane w kra­jach bardziej rozwiniętych. W wiekach średnich oraz w początkach wieków no­wożytnych p.m.e., podobnie jak myśl ekonomiczna innych krajów, przejawia się w formie poglądów ekonomicznych związanych z poglądami moralnymi, re­ligijnymi, prawnymi i filozoficznymi. Dopiero wraz z powstaniem i rozwojem kapitalizmu wykształciła się odrębna myśl ekonomiczna, z której w później­szym okresie powstały naukowe systemy ekonomiczne.Początkowo w p.m.e. dominują elemen­ty średniowiecznej koncepcji kanonlstycznej. Pierwszym okresem znacznego postępu w p.m.e. jest epoka Odrodzenia. Rozwój gospodarki towarowej i elemen­tów znamionujących początki stosunków kapitalistycznych, ogólny rozkwit kul­tury i nauki stanowią tło osiągnięć ówczesnej p.m.e. Dużą wagę zaczyna przywiązywać się do metod badawczych opartych na obserwacji rzeczywistości i empiryzmie. Osiągnięciem na miarę światową są ekonomiczne rozprawy w których autor dochodzi do sformułowania pewnych obiektywnych praw obiegu pieniężnego, a zwłaszcza prawa wypierania z obiegu lepszej monety przez gorszą. Wybitną rolę w epoce Odrodzenia odegrały też pisma A. Frycza-Modrzewskiego w których podważa on podstawy feudalnej struktury społecznej i wystę­puje w obronie interesów chłopów i mieszczan. W dziedzinie ekonomicznej propaguje zalety cechujące wczesno-burżuazyjne poglądy i wysuwa nowe, mieszczańskie/pojęcie własności, w czę­ści radykalnej, społecznej literatury ariańskiej, wyrażającej interesy grup plebejskich, poddawane są ostrej kry­tyce podstawy feudalizmu i to w sensie ustroju klasowego. W XVI w. występują w Polsce elementy wczesnego merkantylizmu systemu monetarnego, choć nie znajdujemy żadnego zwartego pro­gramu tego systemu. Oprócz wskazanych elementów postępowej ideologii ekono­micznej rozpowszechnione są koncepcje kanonistyczne, stanowiące już wówczas ideowy oręż reakcji feudalnokatolickiej.W związku z przeobrażeniami w bazie ekonomicznej ukształtowanie się fol­warku szlacheckiego i rozwój handlu zbożem elementy koncepcji monetar­nych występują w Polsce poczynając od połowy XVI w. w szczególnej postaci bulionlzmu szlacheckiego Główne po­stulaty tych autorów sprowadzają się do zawarcia granic i redukcji monety. W pierwszej połowie XVII w. rodzi się również program protekcjonistyczno-merkantylistyczny, w którym głoszono, że głównym warunkiem rozwoju kraju jest uprzemysłowienie i rozwój miast IS. ZarembaJ. Grodwagner. Ten przeciwstawny szlacheckiemu bulionlzmowi system poglądów kryje w sobie obiektywny walor burżuazyjny. W poło­wie XVII w. powstaje tzw. nurt pro­tekcjonizmu magnackiego któremu przypisuje się autor­stwo Dyszkursu o pomnożeniu miast dla którego problemem wyjściowym staje się zaspokojenie finansowych potrzeb pań­stwa. Program rozwoju przemysłu i handlu Jest tym, co odróżnia protekcjonistów magnackich od przedstawicieli buonizmu szlacheckiego. Koncepcje te nie wywarły jednak wpływu na politykę gospodarczą szlachty obawiającej się, że rozwój miast i uprzemysłowienie kra­ju może doprowadzić do absolutystycznych przekształceń w nadbudowie po­litycznej. Dlatego ogółowi szlachty bliż­sze są zwulgaryzowane koncepcje daw­nej kanonistyki broniące istniejącego podziału na stany i szerzące pogardli­wy stosunek do zajęć miejskich. Miesz­czaństwo polskie, aż do czasów Sejmu Czteroletniego, nie potrafiło stworzyć ogólnopaństwowego programu gospodar­czego; istotnego znaczenia natomiast na­bierały, zwłaszcza w XVII i XVIII w., partykularne interesy poszczególnych miast Gdańsk reprezentowane w myśli ekonomicznej.Ponowny okres szybkiego rozwoju p.m.e. rozpoczyna się w XVIII w. od momentu pewnego ożywienia gospodarczego. Węz­łowym problemem ekonomicznym, roz­patrywanym w literaturze, Jest kwestia agrarna, od rozwiązania której zależą większe możliwości rozwoju gospodar­czego kraju. Początkowo program spro­wadza się do postulatu ochrony chłopa przed nadmiernym wyzyskiem i uciskiem feudalnym, w późniejszym okresie, po­czynając od wysuwane są różne projekty re­form stosunków agrarnych: ustalenie i ograniczenie patrymonialnej władzy pana, pańszczyzny wydzielonej, czynszu. Znacznie pełniejszy program w kwestii agrarnej przyniosła epoka propagują wol­ność osobistą chłopa i własność typu burżuazyjnego, choć ten ostatni postu­lat nie jest pozbawiony tendencji feu­dalnych; wysuwa program burżuazyjnego rozwoju gospo­darstw chłopskich w pierwszej fazie — czynsz,zaleca burżuazyjną ewolucję folwarku dzięki nadaniu chłopu wolności osobistej i wy­właszczeniu go z ziemi. Drugim proble­mem, na temat którego szeroko dysku­towano, jest protekcjonizm gospodarczy. Koncepcje protekcjonistyczne głoszą w połowie XVIII w. , a w epoce Oświecenia do ich rozwoju przyczyniają się publikacje w wydawanych wówczas czasopismach Monitor, Dziennik Han­dlowy, Pamiętnik Hlstoryczno-Polltyczny. Koncepcje te rozwijali również J. Wybicki Program protekcjonistyczny wysu­wa na czoło postulaty wszechstronne­go poparcia uprzemysłowienia, rozwoju miast i gospodarki miejskiej, zwiększe­nia zaludnienia, rozwoju handlu, budo­wy dróg, kanałów, portów, usprawnienia finansów, rozwoju stosunków kredyto­wych. W p.m.e. XVIII w. pojawiają sie elementy teorii wczesnoklasycznej, i to zarówno w powiązaniu z programem wolnego handlu fizjokraci, Kołłątaj, jak też protekcjonistycznym Garczyński. Wybicki, Staszic, Nax. Znajduje to wy­raz zarówno w nowym podejściu do zja­wisk ekonomicznych wprowadzanie me­tod stosowanych w naukach przyrodni­czych, jak też w zwróceniu szczególnej uwagi na znaczenie produkcji w tworze­niu bogactw.Rozbiory i utrata niezależności politycz­nej początkowo nie przerywają szybkie­go rozwoju p.m.e.; pojawiają sie. w niej nowe kierunki teoretyczne. Dominujący wpływ na p.m.e. wywiera teoria A. Smitha niestety interpretowa­na w duchu ówczesne ekonomii wul­garnej Czołowymi ekonomi­stami okresu Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego są: najbliższy eko­nomii klasycznej W. Surowiecki oraz naj­bardziej znany F. Głoszone przez nich koncepcje cechuj; ujęcia solidarystyczne, odpowiadające interesom zarysowującego się wówczas w Polsce sojuszu mieszczaństwa i libe­ralnie nastawionej części ziemiaństwa. W koncepcjach tych kryją się zresztą elementy postępowości, wyrażające się głównie w uzasadnieniu wyższości sto­sunków kapitalistycznych nad feudal­nymi.Upadek powstania oraz likwidacja wyższych uczelni i Warszawskiego To­warzystwa Przyjaciół Nauk poważnie ograniczyły możliwości rozwoju nauk ekonomicznych w kraju. Nieliczne pu­blikowane artykuły i książki populary­zują poglądy ekonomiczne coraz bardziej zbliżone do ekonomii wulgarnej. Istotne­go znaczenia nabiera polemika z kon­cepcjami demokratycznymi i utopijno–socjalistycznymi. Jednocześnie bowiem w p.m.e. tego okresu wyraźnie ukształ­tował się nurt demokratyczny i rewo­lucyjny; nurt ten rozwijał się przede wszystkim nn emigracji W ramach To­warzystwa Demokratycznego Polskiego i radykalniejszych Jeszcze od niego Gro­mad Ludu Polskiego. W koncepcjach nurtu demokratycznego, zwłaszcza Gro­mad, występują liczne elementy socja­lizmu utopijnego. Szczególną pozycję w tym nurcie zajmuje związany z TDP, ale reprezen­tujący poglądy radykalniejsze, który w swych pracach ekonomicznych zbliża się do właściwej interpretacji istoty systemu kapitalistycznego i klasowego charakteru ekonomii politycznej. Po 1848 w polskiej myśli demokratycz­nej zaczyna przejawiać się pewien kry­zys. Na emigracji Jednak nadal głoszone są rótoe utopijne koncepcje socjalistycz­ne. Po 1863 można natomiast dostrzec pierwszy wpływ nauki marksistowskiej. Szczególne znaczenie mają tu koncep­cje polskich radykalnych demokratów, reprezentowane przez . i in. Pewne przemiany zachodzą w tym cza­sie również w ekonomii burżuazyjnej. Polska, szczególnie po uwłaszczeniu chłopów, wchodzi w fazę dość szybkie­go rozwoju kapitalistycznego. Myśl bur-żuazyjna pozostając nadal wulgarna w swych podstawowych założeniach teore­tycznych wypracowuje dość szeroki pro­gram polityczno-gospodarczy nastawiony na przyspieszenie przemian kapitali­stycznych Ten po­zytywistyczny program gospodarczy tra­ci Już jednak w latach 80-tych, wraz z zaostrzeniem się sprzeczności systemu kapitalistycznego swoje postępowe wa­lory. Polska ekonomia burżuazyjna na­biera charakteru niesamodzielnego i ek­lektycznego: czerpie coraz więcej ele­mentów z powstającego w tym czasie kierunku subiektywistycznego i — historycznej szkoły. W tym okresie roz­poczyna się również rozwój polskiej naukowej socjalistycznej myśli ekono­micznej. Wraz z ukształtowaniem się polskiego rewolucyjnego ruchu robotni­czego I Proletariat powstają warunki do przenikania i rozwoju ekonomicznej teorii K. Marksa. Idee ekonomii marksi­stowskiej głoszą i popularyzują pisujący pod pseudonimem Jana Młota, oraz rozpoczynający w tych la­tach działalność naukową Następnie polska ekonomia marksistowska zostaje wzbogacona przezPojawia się także nurt rewizjonistyczny inspirowa­ny przez PPS. Polemika z tym nurtem oraz z ekonomią burżuazyjna przyczynia się do umocnienia i dalszego rozwoju ekonomii marksistowskiej. Po odzyska­niu niepodległości powstają warunki sprzyjające szerszemu rozwojowi ekono­mii burżuazyjnej, dzięki powstaniu wie­lu ośrodków akademickich, GUS, insty­tutów i zakładów badawczych. Jednakże aż do lat 30-tych panują nadal koncep­cje psychologiczne i historyczne. Naj­wybitniejszymi ekonomistami tego okre­su byli: 1942, reprezentant szkoły matematycznej w. Kryzys orto­doksyjnej ekonomii burżuazyjnej pro­wadzi Jednak do pewnych przemian w p.m.e., występujących wyraźnie od lat 30-tych. Zaczyna wtedy działać grupa ekonomistów zbliżająca się coraz bar­dziej do postępowych kierunków spo­łecznych, zmierzająca do urealnienia pro­blematyki badawczej ekonomii burżua­zyjnej i wykorzystująca Ją niejednokrot­nie do krytyki stosunków kapitalistycz­nych. Krystalizacja nowego kierunku przebiega głównie w ramach działalności Instytutu Gospodarstwa Społecznego, kierowanego przezktó­ry sam w latach międzywojennych od­szedł zresztą od rewolucyjnego marksi­zmu, oraz w Do pozostałych przed­stawicieli nowej grupy należeli w latach międzywojennych rozwija się nadal, pomimo trudności i prześladowań, nurt ekonomii marksistowskiej, repre­zentowany przez ekonomistów komuni­stycznych. Do najwybitniejszych jego Przedstawicieli należą:. Szczególnie doniosłąskl W rozw ekonomii marksistowej odegrały dyskusje przedzjazdowe „a zjazdach KPP. Poddawano na nichkrytycznej analizie rzeczywistość gospo­darczą Polski międzywojennej formułu­jąc postępowy, demokratyczny program przemian gospodarczych zbliżających Polskę do rewolucji socjalistycznej. II wojna światowa rozbija i niszczy ośrodki p.m.e. Wielu czołowych ekono­mistów zostaje zamordowanych przez okupanta hitlerowskiego. Po wyzwoleniu i rewolucyjnych przemianach zaczy­na się nowy etap w p.m.e. pełnego roz­woju ekonomii marksistowskiej.

[Głosów:1    Średnia:4/5]

Comments

comments